Wypalenie zawodowe wśród pracowników

Wypalenie zawodowe dotyka coraz szerszej grupy pracowników. Czy pracodawca ma narzędzia, by mu przeciwdziałać? Zapraszamy do lektury artykułu!

Zwykłe okresy znudzenia obowiązkami służbowymi lub spadku energii są naturalnym zjawiskiem, które w pewnym momencie dotyka większości z nas. Niestety część z nich może być narażona na o wiele poważniejszy problem, jakim jest syndrom wypalenia zawodowego. Ten stan, w literaturze naukowej nazywany również „zaburzeniem funkcjonowania zawodowego”, niezaadresowany i przedłużający się może prowadzić do dużego wyczerpania fizycznego i psychicznego, a w konsekwencji nawet głębokiej depresji.

W poniższym artykule wyjaśniamy, czym tak naprawdę jest wypalenie zawodowe, jak rozpoznać jego pierwsze objawy i przyjrzymy się działaniom, które możemy wdrożyć, by uchronić przed nim siebie i innych.

Objawy i diagnoza wypalenia zawodowego

Praca zawodowa pełni bardzo ważną rolę w życiu pracowników – spędzają w niej znaczą część swojego dnia. Z tego powodu aktywność zawodowa może być zarówno źródłem samospełnienia i określenia własnej wartości, jak i przyczyną długotrwałego stresu.

Wypalenie zawodowe w najpopularniejszej definicji stworzonej przez psycholog społeczną - Christinę Maslach¹, można opisać jako „psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych”. I to właśnie występowanie tych trzech elementów odróżnia wypalenie od np. zwykłego stresu czy poczucia wyobcowania w miejscu pracy.

Pracownik doświadczający wypalenia zawodowego czuje zatem, że wykonywanie przez niego obowiązków służbowych okupione jest nadmiernym emocjonalnym obciążeniem, zaczyna traktować współpracowników i klientów przedmiotowo, jest drażliwy, obojętny i nie wierzy we własne kompetencje i umiejętności.

A co dokładnie jest źródłem tych dolegliwości? Badacze zajmujący się zjawiskiem „burnoutu” scharakteryzowali sześć głównych obszarów:

• nadmierne obciążenie pracą (zbyt wiele przydzielonych zadań, wyczerpanie, nadmierna dyspozycyjność, presja czasu);
• brak poczucia kontroli (brak partycypacji w decyzjach, nieskuteczne przywództwo);
• poczucie niedocenienia i  brak satysfakcji z pracy (zbyt niskie wynagrodzenie, brak uznania);
• problemy międzyludzkie w  miejscu pracy w  zakresie komunikacji i uzyskiwania wsparcia;
• poczucie niesprawiedliwości/nierównego traktowania pracowników;
• rozbieżność między osobistymi wartościami i wartościami organizacji.
  
  

Należy jednak pamiętać, że dla każdego, powyższe powody mogą być odczuwane w inny sposób – jedni  poczują się wypaleni dopiero po dłuższym czasie od wystąpienia wszystkich bodźców, a niektórzy zaobserwują u siebie znaczący spadek nastroju po doświadczeniu nawet jednego z nich. Co ważniejsze, mogą dotknąć również osób, które na początku miały bardzo wysoki poziom zaangażowania i motywacji.

Do psychicznych i fizycznych objawów wypalenia możemy zaliczyć m.in.:

• zaburzenia psychosomatyczne (ból głowy lub brzucha, biegunki, zmęczenie, napięcie mięśni),
• bezsenność lub problemy ze snem,
• lęk i depresję,
• obniżona wydajność i produktywność,
• brak satysfakcji i motywacji do pracy,
• wycofywanie się z obowiązków (tzw. quiet quitting),
• drażliwość i nagłe zmiany nastroju,
• pesymizm, cynizm, apatia,
• obniżona samoocena.
  
  

Są to jedynie przykłady reakcji na długotrwały stres, które dla każdej jednostki mogą być inne. Dużą rolę w wystąpieniu objawów ma osobowość pracownika.

Wraz ze zmianami ekonomicznymi wypalenie stało się zjawiskiem o  bardzo szerokim zasięgu. Wielu badaczy pozostaje dziś przekonanych, że wypalenie zawodowe może stać się udziałem pracowników w każdym zawodzie, wszystkich szczebli i na każdym poziomie organizacyjnym – nie tylko kadry wysokiego szczebla, pozostających w intensywnym kontakcie z klientami czy pracowników służby zdrowia.

Wpływ kultury organizacyjnej na wypalenie zawodowe

Jaka jest zależność między wypaleniem a kulturą organizacyjną firmy, w której pracujemy? Jak się okazuje, ma ona zasadniczy wpływ na samopoczucie pracowników.

Klasycznym „stresorem” jest dynamika, w której nasz wysiłek i energia włożona w wykonywanie codziennych obowiązków jest niewspółmierna z uzyskanymi „nagrodami” – badacze jako przykład podają dużą presję czasu, wysoką odpowiedzialność, przeszkody w realizacji zadań lub nadgodzin, które nie zapewniają pracownikowi oczekiwanego wynagrodzenia finansowego, bezpieczeństwa zatrudnienia, szacunku lub możliwości rozwoju.

Inne obszary związane z miejscem pracy, które mogą wpływać na poczucie wypalenia:

• Słaba komunikacja, niski poziom wsparcia,
• Konflikty i niejasności związane z wykonywanymi obowiązkami, przeciążenie zadaniami (lub ich brak), odpowiedzialność za innych,
• Mała kontrola i decyzyjność (lub ich nagła utrata), brak możliwości wyrażenia swojej opinii, brak feedbacku,
• Słabe relacje z przełożonymi i kadrą zarządzającą, konflikty interpersonalne, brak wsparcia,
• Przemoc w miejscu pracy (w tym molestowanie, mobbing),
• Styl kierowania stosowany przez przełożonego,
• Brak perspektyw na rozwój kariery,
• Brak możliwości zachowania odpowiadającej nam relacji praca-dom,
• Brak zróżnicowania zadań oraz ich powtarzalność, brak możliwości uczenia się, duże wymagania w zakresie koncentracji uwagi,
• Rozbieżność między osobistymi wartościami i wartościami organizacji.
  
  

Każdy z wyżej wymienionych problemów może być bardziej lub mniej stresujący dla różnych osób i będzie wymagał od organizacji innego kierunku zmian.

Strategie zapobiegania i leczenia wypalenia

Na szczęście wypalenie zawodowe nie jest drogą bez wyjścia. Istnieje cały wachlarz praktyk i możliwości, które możemy zastosować zarówno na poziomie organizacyjnym, jak i poprzez zmianę własnych zachowań i pracę nad sobą.

A konsekwencje wypalenia zawodowego obciążają nie tylko pracowników, ale także organizację, dla której te osoby pracują.

Wśród sposobów przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu można wyróżnić:

• ustalenie realistycznych celów, możliwych do osiągnięcia,
• odpoczynek (robienie przerw w pracy i wykorzystywanie urlopów),
• aktywność fizyczną,
• traktowanie spraw mniej osobiście,
• zachowanie granic między pracą i życiem osobistym.
  
  

W ramach profilaktyki wypalenia zawodowego, kadra zarządzająca powinna działać dwutorowo – wspierać działania na poziomie jednostek (zachęcać pracowników do dbania o zdrowie fizyczne i psychiczne, edukować z technik radzenia sobie ze stresem), oraz na poziomie organizacji – rozpoznać, które czynniki w naszej firmie powodują największy stres i postarać się je usunąć lub zminimalizować, wprowadzić benefity pracownicze w postaci np. pomocy psychologicznej, odpowiednio przeszkolić kadrę managerską.

Chcielibyśmy zaznaczyć, że pomimo starannego przygotowania artykułu, nie jesteśmy ekspertami w tej dziedzinie. Naszym celem jest szerzenie świadomości i dostarczanie informacji, które mogą być pomocne i inspirujące. Zachęcamy do dalszego zgłębiania tematu i konsultacji z profesjonalistami, aby uzyskać bardziej szczegółowe i specjalistyczne porady.