Gospodarka obiegu zamkniętego (GOZ)

Rewolucja przemysłowa XIX wieku otworzyła przed ludzkością praktycznie nieograniczone możliwości projektowania, tworzenia i produkcji dóbr konsumpcyjnych. Konsekwencje tych możliwości okazały się rujnujące dla planety, dlatego dzisiaj konieczne i bardzo pilne jest odwrócenie trendu, w którym co rok lub dwa wymieniamy otaczające nas przedmioty wyrzucając je na śmietnik. Temu służy Gospodarka o obiegu zamkniętym i zasada 3xR.

Z tego artykułu dowiesz się:

• czym dokładnie jest goz i jakie są jej zasady,
• jak nadmierne zużycie surowców wpływa na kondycję planety,
• na czym polega obieg zamknięty w gospodarce,
• co to jest zasada 3xR,
• jak może wyglądać rozwój bez niszczenia planety.

Czym jest GOZ?

Gospodarka o obiegu zamkniętym (w skrócie GOZ), zwana również gospodarką cyrkularną, to model biznesowy dotyczący produkcji i konsumpcji, opierający się na dążeniu do maksymalnego wydłużenia cyklu życia produktów. Wykorzystuje się w nim ponowne zastosowanie i recykling, dzielenie się, pożyczanie, odnawianie i naprawę danego produktu. Jej celem jest ograniczenie produkcji, a co za tym idzie - obniżenie poziomu emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Jak podkreśla Parlament Europejski na swojej stronie internetowej: “Jeśli nadal będziemy eksploatować zasoby w obecnym tempie, do 2050 r. będziemy potrzebować zasobów trzech planet Ziemi.” Wprowadzenie zasad gospodarki o obiegu zamkniętym ma odwrócić ten trend i do tegoż 2050 roku zamknąć proces, w wyniku którego Europa stanie się neutralna pod kątem emisji CO2. Zanim poznamy bliżej zasady GOZ, przyjrzyjmy się, jaki jest punkt wyjścia.

Zużycie surowców

O szkodliwości wydobywania zasobów naszej planety wypowiadają się w alarmującym tonie naukowcy, ekolodzy, eksperci. Nadmierna eksploatacja ograniczonych przecież zasobów Ziemi to zresztą jedno, a drugie - w jakim stopniu wpływa ona na degradację środowiska naturalnego. Według Global Footprint Network - założonej w 2003 międzynarodowej organizacji non-profit, wspierającej działania w obszarze zrównoważonego rozwoju - zamieszkujących naszą planetę prawie 8 mld ludzi zużywa obecnie znacznie więcej zasobów, niż Ziemia może naturalnie odnowić. Mało tego, bo jeszcze “wytwarzamy” o wiele więcej odpadów, niż może zneutralizować. Na ten moment szacuje się, że potrzebowalibyśmy o 70% większą planetę, by sprostać obecnym potrzebom i oczekiwaniom ludzkości. Kiedy jednak zaczniemy sobie zadawać pytanie czy rzeczywiście potrzebujemy wszystkich tych rzeczy, które kupujemy i czy faktycznie muszą one być nowe, otwiera się droga do innego sposobu myślenia.

Obieg zamknięty

W warstwie filozoficznej wracamy do myśli niemieckiego filozofa Ericha Fromma, który kazał sobie zadać pytanie: “Mieć czy być”. W warstwie ekonomicznej wracamy do ubiegłych wieków, w których przedmiot tak długo służył, aż się nie zużył, natomiast w warstwie ekologicznej, ale i w obszarze innowacji - robimy wszystko, co możliwe, by do absolutnego minimum ograniczyć odpady i zużycie planety. Właśnie po to, by być, a nie mieć. Gospodarka o obiegu zamkniętym jest modelem, który pozwala realizować ideę zero emisyjności, a co za tym idzie - uratować ludzkość. A sam obieg zamknięty łatwiej jest zrozumieć, gdy przyjrzymy się przyrodzie, w której znajduje się ich całkiem sporo. Najbliższym nam jest obieg wody krążącej między atmosferą, hydrosferą i litosferą. Pozostaje ona w ciągłym ruchu, zmieniając swoje postaci i tak od czasu, gdy pojawiła się nasza błękitna planeta.

Zasady GOZ

Gospodarka o obiegu zamkniętym stoi w opozycji do obecnego modelu, opierającego się na zasadzie: weź, wyprodukuj, wyrzuć na śmietnik. Najczęściej my konsumenci kupujemy przy tym produkty słabej jakości, które siłą rzeczy szybko się zużywają, więc często je wyrzucamy. Tymczasem surowców jest coraz mniej, rosną ceny sezonowych warzyw i owoców (bo np. trzeba je dodatkowo nawadniać z powodu braku opadów i rosnących temperatur), a na to wszystko nakładają się rosnące ceny energii. Zasady GOZ wprowadzają do obecnego modelu po pierwsze czwarty element - recykling, tym samym zamykając go do obiegu zamkniętego. To jednak nie wszystko, bowiem każdy z etapów: surowiec - produkcja - konsumpcja - recykling mają być realizowane w oparciu o sformułowany w Europejskim Zielonym Ładzie cel, jakim jest wspomniana wcześniej neutralność klimatyczna do 2050 roku. Wśród działań dotyczących kwestii klimatycznych, odejścia od dotychczasowego modelu gospodarki i przejścia na gospodarkę zrównoważoną, jest właśnie wprowadzenie GOZ. Obejmują one przede wszystkim:

• strategię UE dotyczącą krytycznych surowców,
• dyrektywę w sprawie ekoprojektu (cyfrowe paszporty produktów zawierające informacje o całym cyklu jego życia),
• zmianę przepisów dotyczących trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO),
• przepisy dotyczące opakowań (z akcentem na ponowne ich użycie i recykling),
• wspieranie inicjatyw dotyczących prawa konsumenta do naprawy produktów,
• zachęcanie producentów do produkcji bardziej trwałych i jakościowych produktów.

Za tym wszystkim idzie również prawo konsumenta do prawdziwej i rzetelnej informacji, którą każdy Europejczyk ma mieć zapewnioną w obszarze cyklu życia produktu. Działania te zmierzają bezpośrednio do zwalczenia tzw. pseudo ekologicznego marketingu.

Zasada 3xR

Gospodarka o obiegu zamkniętym wiąże się bezpośrednio z zasadą 3xR, będącą skrótem od angielskiego: reduce - reuse - recycle i jest równoznaczna z odpowiedzialną konsumpcją. W Polsce czasem zastępuje się ją skrótem 3xU, od unikaj (kupowania rzeczy złej jakości i tych, których nie potrzebujesz), użyj powtórnie (oddaj swoje ubrania, dawaj drugie życie starym meblom i innym przedmiotom, itd.) oraz utylizuj (czyli wrzuć do odpowiedniego pojemnika, jeśli wiesz, że na pewno nie da się danego przedmiotu w żaden sposób wykorzystać). Zasada 3xR jest dla konsumentów wskazówką, jak zmieniać swoje nawyki i zachętą, by przyjrzeć się wnikliwie swoim potrzebom. Producenci wprowadzają zasady zrównoważonego rozwoju w oparciu o model GOZ, bardziej zrównoważony sposób wykorzystania surowców, stosowanie w procesie produkcji materiałów biodegradowalnych lub nadających się do recyklingu, technologii minimalizujących zużycie energii elektrycznej i toksycznych substancji, wielokrotne wykorzystywanie tych samych opakowań i zadbanie o ostatni cykl życia produktów, by nie stały się zaśmiecającym odpadem. Natomiast konsumenci, trzymając się zasady 3xR, dokładają brakujące cegiełki poprzez ograniczanie swoich potrzeb, nie pozbywanie się rzeczy, które jeszcze mogą się przydać, i tylko w ostateczności wyrzucanie ich, odpowiednio segregując. By osiągnąć cel na 2050 rok, potrzebne jest zaangażowanie wszystkich.

Rozwój bez niszczenia planety - podsumowanie

W gospodarce obiegu zamkniętego wartość pozyskanych surowców, materiałów wykorzystywanych do produkcji oraz gotowych produktów ma być zachowana tak długo, jak to jest tylko możliwe, z jednoczesnym dążeniem do minimalizowania ilości generowanych odpadów. Co ważne, rozwój bez niszczenia planety jest możliwy, jednak wymaga przemyślanych działań i zaangażowania zarówno przedsiębiorców, jak i konsumentów. Zmiany nawyków, ale i oczekiwań tych drugich przełożą się bowiem zarówno na zmniejszenie skali zapotrzebowania, jakość produktów, jak i cały proces ich wytwarzania. Konieczna jest bowiem jeszcze jedna bardzo ważna zmiana. Od drugiej połowy XX wieku to często rynek, z zastosowaniem wyrafinowanych narzędzi marketingowych, kreował potrzeby konsumentów. Dyktował co potrzebujemy i jak często. W gospodarce obiegu zamkniętego podmiotem staje się świadomy konsument, który kupuje rzadziej i z namysłem. Weryfikując przy tym postawę producenta wobec zasad GOZ oraz zrównoważonego rozwoju.

Jakie płyną z tego korzyści? Spójrzmy na najważniejsze z nich:

• ograniczenie wykorzystania surowców naturalnych,
• znaczna redukcja emisji gazów cieplarnianych,
• zmniejszenie ilości odpadów,
• poprawa jakości życia poprzez zapewnienie konsumentom trwałych i dobrze wykonanych produktów.

Wszystko to ma szansę wpłynąć na zatrzymanie degradacji środowiska przyrodniczego, odwrócenie negatywnych zmian i zapewnienie człowiekowi życia w większej równowadze z naturą.